Op de onderstaande informatie rust het copyright © en de disclaimer.

U overweegt een haartransplantatie, maar u wilt eerst meer weten over de voordelen en nadelen van een haartransplantatie. U kunt hieronder uitgebreide informatie lezen over de haartransplantatie. Op onze informatie over de haartransplantatie rust het copyright © en de disclaimer

Waarom een haartransplantatie?

kale manVoor veel mannen geldt dat zij in mindere of meerdere mate kalend zijn. De haaruitval leidt tot inhammen op het voorhoofd, een terugtrekkende haargrens op het voorhoofd en tot een steeds groter wordende kale plek op de kruin. Bij vrouwen komt kaalheid veel minder voor. Haaruitval bij vrouwen is veel meer over de gehele hoofdhuid verdeeld en leidt daarom zelden tot kale plekken. Wel kan het haar bij vrouwen zo dun worden dat de hoofdhuid er doorheen schijnt.

Sommige mensen kunnen prima leven met de kale plekken op hun hoofd maar veel mensen zouden graag weer een toereikende haargroei op deze delen van het hoofd willen hebben. Dit is zeker het geval indien de kaalheid al op relatief jonge leeftijd optreedt. Een haartransplantatie maakt dit mogelijk.

Waardoor worden de gebruikelijke kale plekken veroorzaakt?

Ieder mens wordt geboren met ongeveer 100.000 haarzakjes op het hoofd. Ieder haarzakje produceert in een mensenleven gemiddeld 20 keer een haar die gedurende 3 tot 5 jaar groeit en daarna uitvalt. Na de laatste groeicyclus (dus na het uitvallen van de 20ste haar) komt er geen haar meer uit het haarzakje. Omdat iedere haar echter 3 tot 5 jaar groeit zou je mogen verwachten dat kaalheid pas vanaf het zestigste jaar gaat optreden. In theorie zou iemand zelfs tot de leeftijd van 100 jaar een normale haardos moeten kunnen houden.

Dat kaalheid toch veelal op jongere leeftijd voorkomt is het gevolg van een verstoring van de haargroei. Deze verstoring wordt veroorzaakt door dihydrotestosteron (DHT), een hormoon dat wordt gevormd uit het mannelijk hormoon testosteron. DHT zorgt ervoor dat de groeifase van haarzakjes op bepaalde gedeelten van het hoofd (zoals inhammen en kruin) sterk wordt verkort van 3 tot 5 jaar naar slechts enkele maanden. Hierdoor zijn de haarzakjes veel sneller door hun 20 haren heen en wordt dus het moment dat het laatste haartje uitvalt veel sneller bereikt met als gevolg kale plekken. In de opeenvolgende groeifasen worden de haren bovendien steeds dunner en lichter. De mate waarin en de leeftijd waarop DHT actief wordt is mede erfelijk bepaald.

Deze verstoring van de haargroei wordt met een mooi woord Alopecia androgenetica genoemd en is een volstrekt natuurlijk proces. Omdat vrouwen maar heel weinig testosteron hebben ontstaan bij hen normaal gesproken geen kale plekken.

Waarom helpt een haartransplantatie?

Zoals gezegd worden de gebruikelijke kale plekken (inhammen, kruin) veroorzaakt door de werking van het hormoon DHT. Gelukkig bevinden zich op de achterzijde en aan de zijkant van het hoofd haarzakjes die ongevoelig zijn voor DHT en waar dus de groeicyclus niet verstoord wordt en geen kale plekken optreden. Dat deze haarzakjes ongevoelig zijn voor DHT is genetisch bepaald. Dat betekent dat indien deze haarzakjes zich op een andere plek op het hoofd zouden bevinden ook dan het hormoon DHT geen invloed heeft op hun groeifase. Van deze laatste eigenschap wordt nu dankbaar gebruik gemaakt bij een haartransplantatie.

Bij deze ingreep worden namelijk haarzakjes uit de achterkant van het hoofd gehaald en geïmplanteerd op de kale plekken. Omdat deze haarzakjes ongevoelig zijn en blijven voor DHT zorgen zij ervoor dat de haargroei op deze plekken blijvend terugkomt.

Hoe werkt de behandeling?

Bij een haartransplantatie wordt onder plaatselijke verdoving een deel van het eigen haar van het achterhoofd weggehaald. Vervolgens worden (eveneens onder plaatselijke verdoving) follicular units van dit donorhaar op de kale plekken weer ingezet. Een follicular unit (FU) is een zeer klein deel van het donorhaar dat bestaat uit slechts één tot maximaal drie haarzakjes. Een follicular unit dat bestaat uit slechts één haarzakje wordt een single-graft genoemd. Een follicular unit met twee tot drie haarzakjes is een micro-graft.

De technieken die tegenwoordig voor een haartransplantatie worden gebruikt maken het mogelijk om met deze zeer kleine haardeeltjes te werken. Het gevolg is dat de resultaten van een haartransplantatie sterk zijn verbeterd. In de jaren 60 en 70 werden er nog veel grotere huidgebieden tegelijkertijd getransplanteerd met het kunstmatige “poppenhoofdeffect” tot gevolg. Tegenwoordig geeft het werken met de FUs een veel natuurlijker resultaat.

De verdovingen worden met behulp van enkele injecties toegediend vergelijkbaar met die van de tandarts. Soms wordt voor de verdoving een apparaatje gebruikt dat werkt onder hoge druk (Dermojet). De behandeling is na het toedienen van de verdoving verder pijnloos.

Een behandeling kan al gauw ongeveer 4 uur in beslag nemen. De duur is uiteraard sterk afhankelijk van het aantal FUs dat getransplanteerd moet worden. Mede in verband met de nazorg kan een overnachting dicht bij de kliniek gewenst zijn.

Welke technieken worden gebruikt?

Een haartransplantatie bestaat uit drie fasen:

• Het weghalen van het haar uit het donorgebied (achterhoofd)
• Het prepareren van het donormateriaal tot FUs
• Het plaatsen van de FUs in de kale of dun behaarde gebieden van de hoofdhuid

Voor een haartransplantatie bestaan verschillende technieken die ieder op hun eigen wijze deze fasen invullen. Hieronder worden deze technieken uitgelegd.

» FUT methode (stripmethode)
» FUE methode (extractiemethode)
» Technieken voor het terugplaatsen van de FU
» Gebruik van de laser
» Haar Stamcel Transplantatie (HST)
» Huidreductie

Herstel na een transplantatie en complicaties

Haartransplantaties behoren tot de relatief veilige cosmetische (chirurgische) ingrepen. Gedurende een week vóór de behandeling mag u geen middelen gebruiken die het bloed te veel verdunnen zoals aspirines en alcohol. De dag voorafgaand aan de behandeling moet u overmatige inspanning voorkomen.

Omdat bij een haartransplantatie gebruik wordt gemaakt van lichaamseigen haarzakjes treden er nagenoeg nooit afstotingsreacties op. Ook infecties van de hoofdhuid komen zelden voor. Bovendien kunt u uit voorzorg antibiotica krijgen om de kans op infectie te verminderen. Verder moet u contact met stof en vuil zoveel mogelijk vermijden om infecties te voorkomen. Infecties kunnen herkend worden door roodheid, pijn of puskopjes. In dat geval moet u met de kliniek contact opnemen.

Op de dag van de haartransplantatie mag u geen autorijden. Zorg dus voor vervoer na afloop van de ingreep en regel een eventueel benodigde overnachting.

kalende manBij de stripmethode wordt het donorgebied zo gehecht dat daar uiteindelijk een dun potloodstreepje van zichtbaar blijft als dit gebied zou worden kaalgeschoren. Een enkele keer kan de wond wat door blijven bloeden en is het nodig om met een gaasje enige minuten druk uit te oefenen op de wond. Na ongeveer een week worden de hechtingen weer verwijderd.

De eerste dagen na de haartransplantatie kunt u pijn ondervinden van de ingreep. Met paracetamol kunt u dit onderdrukken. Ook kunnen er zwellingen gaan optreden die twee tot vier dagen zichtbaar blijven. In sommige gevallen kunnen ook rond de ogen zwellingen verschijnen. De zwellingen zijn tijdelijk en hebben verder geen invloed op het genezingsproces. U kunt eventueel de zwellingen tegengaan door ijskompressen te gebruiken (niet op het operatiegebied zelf en gebruik een schone doek om het ijs in te wikkelen!). Verder is het raadzaam om bij het slapen er voor te zorgen dat het hoofd hoger ligt (dus gebruik meer kussens of een dikker kussen) zodat de zwellingen beter worden voorkomen.

Op de plekken waar de haartjes ingezet zijn ontstaan korstjes die ongeveer één tot twee weken blijven zitten. Zodra de wondjes genezen zijn vallen deze korstjes er vanzelf af. Er zijn dan allemaal roze plekjes zichtbaar die na verloop van tijd weer de natuurlijke kleur terugkrijgen. Voor een betere genezing en teneinde zoveel mogelijk littekenvorming te voorkomen is het echter beter om niet te wachten tot de korstjes er vanzelf afvallen. Door vanaf de derde of vierde dag het haar voorzichtig dagelijks te wassen en het donorgebied te weken (met een nat gaasje of door het achterhoofd in bad te dompelen) verdwijnen de korstjes binnen een week. Daarna kunt u het haar weer wassen zoals u dat gewend was. Het wassen van de haren is ook verstandig na overmatig transpireren zodat bacteriën zo veel mogelijk worden tegengegaan.

Vanwege de (mogelijke) pijn en de zwellingen is het verstandig om gedurende een aantal dagen tot een week vrijaf te nemen. De eerste dagen moet u geen zware lichamelijke arbeid of sportactiviteiten verrichten en niet gaan zwemmen. De eerste drie weken moet u het hoofd zo weinig mogelijk bedekken (dus geen hoeden of petten of haarstukjes dragen). Het blootstellen van de hoofdhuid aan de zon moet u voorzichtig weer opbouwen. Gebruik echter geen zonnebrand.

Gedurende enkele weken tot enkele maanden kunnen het donorgebied en het implantatiegebied wat gevoelig blijven. Omdat tijdens de ingreep kleine zenuwuiteinden beschadigd kunnen worden is het ook mogelijk dat u wat last houdt van gevoelloosheid in het operatiegebied. Dit herstelt weer waarbij de herstelperiode varieert van 3 tot 18 maanden.

Na de genezing van de wondjes zullen de ingezette haren in eerste instantie gaan uitvallen. Dat hoort bij het normale herstel van de ingreep. De echte haargroei zal pas drie tot zes maanden na de operatie weer op gang komen.

De resultaten

 

Haargroei uit de ingezette haarzakjes

Bij een haartransplantatie worden haarzakjes uit het donorgebied gehaald en op de kale of dunne plekken ingezet. Het donorgebied wordt gevormd door de hoefijzervormige haarkrans op het achterhoofd en de zijkanten van het hoofd. In dit donorgebied bevinden zich haarzakjes die ongevoelig zijn voor het DHT hormoon. Deze haarzakjes blijven ongevoelig voor het DHT hormoon ook als ze op de kale of dunne plekken zijn ingezet.
Vanwege deze eigenschap van de ingebrachte haarzakjes zal er vanuit de plaatsen waar deze zijn ingezet in principe weer levenslange haargroei mogelijk zijn. De enige voorwaarde is dat de haargroei niet belemmerd wordt door een bepaalde aandoening, ziekte of gebruik van bepaalde medicatie. Zonder deze problemen is nieuwe haargroei eigenlijk min of meer verzekerd. Vandaar dat veel klinieken levenslange groeigarantie bieden.

Wanneer is het resultaat zichtbaar?

Door de haartransplantatie krijgen de haarzakjes te weinig zuurstof waardoor na twee tot drie weken de haren in eerste instantie gaan uitvallen. Dat is echter een natuurlijk proces. De haarwortels blijven intact en gaan na drie tot zes maanden weer haren produceren die per maand zon een tot twee centimeter groeien. Hoe snel de haargroei weer begint hangt af van de huid, het haartype en het voedingspatroon. Zodra de haargroei is hervat kunt u het haar ook weer verven en permanenten.

De haartjes zullen in eerste instantie wat dun en vlassig zijn maar na verloop van tijd krijgen ze weer de oorspronkelijke dikte en stevigheid terug. Al met al moet u er van uitgaan dat pas na een jaar het definitieve resultaat zichtbaar zal zijn.

Welk resultaat mag u verwachten?

Voor wie een haartransplantatie overweegt is het extreem belangrijk om vooraf te bespreken welke resultaten daarvan verwacht mogen worden om teleurstellingen te voorkomen. Ondanks de geweldige techniek die wordt toegepast moet niet vergeten worden dat bij een haartransplantatie het haar vanuit een relatief klein donorgebied wordt verdeeld over een (meestal) groot implantatiegebied. Voor de behandeling van grote kale plekken is het dan ook volkomen logisch dat daar de haardichtheid meestal minder zal zijn dan het ooit geweest is. Soms is het donorgebied zo klein in relatie tot de kale plekken dat een behandeling wordt afgeraden omdat het resultaat te mager zal zijn. Voor plekken waar de haargroei dun is kan het “tussenplanten” van extra haarzakjes natuurlijk wel een wat vollere haargroei geven. Dit zijn zogenaamde verdichtingbehandelingen.
Dat de haargroei op de behandelde plekken meestal niet de oorspronkelijke dichtheid terugkrijgt kan in belangrijke mate worden gecompenseerd door de haren tot een bepaalde lengte te laten groeien. Hierdoor ontstaat er optisch gezien een zeer behoorlijke haardos en wat belangrijk is: dat resultaat blijft ook behouden!

De haargrens

Bij een kaal voorhoofd of een in de loop der jaren teruggetrokken haargrens kan in nauw overleg met de kliniek weer een nieuwe haargrens worden bepaald. Het is natuurlijk geweldig dat de haargroei weer op een vertrouwde plek begint. Het advies dat de klinieken daarbij echter wel geven is om de haargrens op een, gezien de leeftijd, natuurlijke plek te leggen. Dat wil zeggen op die plek waar de haargrens van mensen met normale haargroei en van die leeftijd doorgaans ligt.
Een groot voordeel van de huidige techniek is dat er zogenaamde single grafts, dat zijn kleine stukjes huid met slechts 1 haarzakje, kunnen worden gebruikt voor het aanbrengen van de nieuwe haargrens hetgeen een zeer fraai en natuurlijk ogend resultaat geeft.

Groeirichting van de haren

De huidige technieken maken het mogelijk om bij het maken van de implantatiekanaaltjes rekening te houden met de gewenste groeirichting van de haren. Op deze wijze kan het resultaat ook als het gaat om de gewenste haardracht of model zo veel mogelijk worden geoptimaliseerd.

Hoeveel behandelingen zijn er nodig?

Het aantal behandelingen dat nodig is voor het gewenste resultaat zal sterk van persoon tot persoon verschillen. Vaak zijn er meerdere behandelingen nodig omdat bij één behandeling de haartjes niet met de gewenste dichtheid al kunnen worden geplaatst. Gebleken is namelijk dat wanneer de haartjes tijdens een behandeling te dicht op elkaar worden ingezet het percentage haren dat aanslaat minder wordt. Daarom moeten de lege plekjes in een vervolgbehandeling worden gevuld om de gewenste haardichtheid te krijgen. Het aantal behandelingen is verder afhankelijk van:

  • Het resultaat waar u zelf tevreden mee bent.
  • De grootte van de te behandelen plekken en of deze al dan niet geheel kaal zijn.
  • De capaciteit van de kliniek mede gezien de techniek die gebruikt wordt.
  • De mate waarin het haar blijft uitvallen op plekken die niet behandeld zijn.
  • De eigenschappen van het haar: licht, krullend en dik haar geeft optisch meer volume dan donker, stijl en dun haar. Ook het contrast tussen haarkleur en die van de hoofdhuid speelt hierbij een rol.

Indien er voor een bepaald gebied meerdere behandelingen noodzakelijk zijn dan zal er tussen de behandelingen door een wachttijd van minimaal vier maanden noodzakelijk zijn.

Is iedereen geschikt voor een haartransplantatie?

Vrijwel iedereen die te maken heeft met de natuurlijke vorm van haaruitval is geschikt voor een haartransplantatie. De natuurlijke vorm van haaruitval is die haaruitval die veroorzaakt wordt door het hormoon DHT. De werking van dit hormoon leidt tot de bekende kale plekken zoals inhammen, een terugtrekkende haargrens en de kale kruin. Deze plekken kunnen zich verder uitbreiden waardoor uiteindelijk alleen een haarkrans op de achterzijde en zijkanten van het hoofd resteert. In deze haarkrans zitten de DHT ongevoelige haarzakjes die als donormateriaal voor de haartransplantatie gebruikt worden.

Hiermee wordt ook direct duidelijk wie niet geschikt zijn voor een haartransplantatie namelijk die mensen waar de volgende situaties zich voordoen

  • Een donorgebied dat te klein is in verhouding tot de kale plekken om een toereikend resultaat te kunnen behalen.
  • De dichtheid van de haargroei in het donorgebied is ontoereikend om de kale plekken weer voldoende behaard te krijgen.
  • De rekbaarheid van de huid van het achterhoofd is onvoldoende om daar meerdere malen een reepje huid weg te halen terwijl dit wel noodzakelijk is om te beschikken over voldoende donormateriaal.
  • De DHT ongevoelige haarzakjes zijn ongeschikt bijvoorbeeld als gevolg van een aandoening of ziekte.

Haaruitval op jonge leeftijd

Omdat de klassieke mannelijke kaalheid als gevolg van het DHT hormoon meestal pas op latere leeftijd gaat optreden is een haartransplantatie doorgaans niet bij hele jonge mensen noodzakelijk. Er zijn echter ook mensen die al op hele jonge leeftijd last van dun haar en kale plekken krijgen als gevolg van het DHT hormoon. Vaak heeft dat met erfelijke aanleg hiervoor te maken. Met het toenemende gevoelde belang van het uiterlijk is er een tendens waarneembaar naar haartransplantaties op steeds jongere leeftijd tot rond de 20 jaar. Puur medisch gezien hoeft dat geen probleem te zijn (mits de persoon in kwestie verder gezond is). Wel is het van groot belang om bij haaruitval op jonge leeftijd een lange termijn planning te maken voor de aanpak van dit probleem. Hierbij moet worden gekeken naar:

  • De verwachte toekomstige ontwikkeling van de haaruitval ook op andere plekken waar deze nog niet is opgetreden. Hiermee moet rekening worden gehouden om ook op de lange termijn goede resultaten te halen.
  • De haardichtheid van het donorgebied en de verwachtte grootte daarvan op latere leeftijd.
  • Een geleidelijke behandeling zodat de dunheid en kaalheid zo weinig mogelijk opvalt.
  • De mogelijkheid om middelen zoals Finasteride te gebruiken die de werking van het DHT hormoon tegengaan en daardoor de haaruitval vertragen. Hierdoor kan op de lange termijn het resultaat van een haartransplantatie(s) veel beter worden.

Andere oorzaken voor de haaruitval

Bij andere oorzaken voor de haaruitval heeft een haartransplantatie meestal geen zin (bijvoorbeeld omdat de haaruitval dan tijdelijk kan zijn). Hierbij moet u denken aan:

  • Alopecia areata: hierbij ontstaan plotseling ronde kale plekken op het hoofd of op andere lichaamsdelen. Vaak herstelt de haargroei zich na verloop van tijd. Alhoewel er wetenschappelijk geen bewijs voor bestaat worden deze plekken in verband gebracht met stress en heten daarom in de volksmond ook wel stressplekken.
  • Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen zoals cytostatica of een chemokuur
  • Een geslachtsziekte
  • Koorts
  • Een bevalling
  • Het trekken aan de haren
  • Psychische aandoening
  • Verbranding, verwondingen, infecties of bestraling van de huid, die tot littekens hebben geleid.

Het gesprek/consult vooraf

man met haarTijdens een vrijblijvend gesprek/consult bij een kliniek kunt u zich laten informeren over de mogelijkheden voor uw persoonlijke situatie.

Een belangrijk punt dat tijdens het vooronderzoek onderzocht moet worden is de grens tussen het behaarde gedeelte van het hoofd en het kale gedeelte zoals deze naar verwachting in de toekomst komt te liggen. Indien de behandeling(en) alleen op de huidige situatie wordt afgestemd dan kan dat op termijn tot grote teleurstellingen leiden.

Een goede prognose van de uiteindelijke haaruitval maakt een betere planning van de behandelingen gedurende de tijd mogelijk en zorgt ervoor dat ook de haaruitval die nog moet komen zo goed mogelijk kan worden gecorrigeerd. Dit kan betekenen dat bij de behandeling(en) van de huidige dunne of kale plekken genoegen moet worden genomen met een iets mindere haardichtheid zodat voldoende donormateriaal voor latere haaruitval overblijft. Het resultaat op de lange termijn is bepalend voor de aanpak. Andere punten die tijdens het vooronderzoek moeten worden besproken zijn:

• De geschiktheid voor de behandeling (geen aandoeningen, ziekte of medicatie die een behandeling niet zinvol maken).
• Duidelijkheid en overeenstemming over het gewenste en haalbare uiteindelijke effect van de behandelingen.
• Het verwachte aantal FUs of laserimpulsen bij een behandeling.
• Het aantal behandelingen en tijd die tussen de behandelingen zit.
• De prognose van de kosten voor de geplande behandelingen.
• De totale duur van het verblijf voor een behandeling verdeeld in die benodigd voor het uitnemen van donorharen, het prepareren van de FUs en het terugplaatsen daarvan.
• Is een overnachting noodzakelijk?
• Welke techniek wordt gebruikt?
• Waar komt de nieuwe haargrens te liggen en welke vorm krijgt die?
• De richting van de nieuwe haargroei.

Het vergelijken van klinieken

Bij het vergelijken van klinieken voor haartransplantaties zijn er drie criteria waar u op moet letten die hieronder verder worden toegelicht.

» De prijs voor een haartransplantatie
» De kwaliteit van een haartransplantatie
» De geboden technieken voor een haartransplantatie

Wordt een haartransplantatie vergoed?

Omdat een haartransplantatie een cosmetische ingreep is wordt deze niet vergoed. Bij sommige ziektekostenverzekeraars wordt echter in enkele gevallen of omstandigheden (bijvoorbeeld een medische indicatie) een (gedeeltelijke) vergoeding gegeven. Het is belangrijk dat u dit bij uw eigen ziektekostenverzekeraar navraagt.

Is een transplantatie aftrekbaar?

Een haartransplantatie is alleen aftrekbaar als deze het gevolg is van een lichamelijke of psychische stoornis. Over het algemeen zal een haartransplantatie uit zuiver cosmetische overwegingen gedaan worden en daarom niet aftrekbaar zijn. Soms ligt psychisch lijden ten grondslag aan de wens een haartransplantatie te laten doen. Bijvoorbeeld wanneer kaalheid op jonge leeftijd voorkomt.

Wanneer u van mening bent dat een lichamelijke of psychische stoornis de belangrijkste reden vormt voor de haartransplantatie dan moet u advies over de aftrekbaarheid daarvan inwinnen bij een belastingadviseur. Het kost namelijk erg veel moeite om de belastingdienst te overtuigen en u zult dan in ieder geval rapportages van erkende medici moeten overleggen die uw visie onderbouwen.

Financiering van een haartransplantatie

Een haartransplantatie is een arbeidsintensieve cosmetische ingreep die bovendien wordt verricht door daarvoor hoog opgeleide mensen. Daarom is een haartransplantatie een vrij dure cosmetische behandeling. Bij veel klinieken wordt u daarom de mogelijkheid geboden om de prijs voor de haartransplantatie in termijnen te betalen. Natuurlijk kan dit voor u een uitkomst bieden om ingeval van onvoldoende beschikbare middelen toch de haartransplantatie mogelijk te maken. Waar u echter wel goed naar moet kijken zijn de volgende aspecten:

• Met welk rentepercentage wordt gerekend. Soms kan dit oplopen tot 10 % of nog veel meer. In dat geval kan het lonen om alternatieve leningsconstructies te zoeken die goedkoper zijn.
• De rente begrepen in de termijnen is niet aftrekbaar voor de belastingen
• Ontvangt u de lening van de kliniek zelf of is deze ondergebracht bij een financiële instelling?
• In welke mate wordt uw leencapaciteit op andere gebieden (zoals bijvoorbeeld voor een hypotheek of verhoging daarvan) door de termijnbetaling beperkt?
• Kan de lening boetevrij vervroegd worden afgelost?
• In zeldzame gevallen (bij zware psychische klachten) zijn de kosten van de haartransplantatie aftrekbaar. Voor die gevallen is het van belang dat u in één en hetzelfde jaar de rekening geheel betaalt zodat u de aftrekdrempel dat jaar overschrijdt. Bij gespreide betaling in meerdere jaren zonder dat er sprake is van een leningsconstructie wordt de aftrekmogelijkheid sterk beperkt.